Avgust 2022 - Хоразм вилоят суди

Хоразм вилоят судлари томонидан олти ойда 4 нафар фуқаро оқланган ва 421 нафар шахс шартли озод қилинган

Хоразм вилоят суди ва вилоят маъмурий судининг 2022 йилнинг биринчи ярмидаги фаолиятига доир ахборотни жамоатчиликка етказиш мақсадида матбуот анжумани ўтказилди. Унда вилоят суди раисининг жиноят, фуқаролик ишлар бўйича ўринбосарларии Улуғбек Бакдурдиев, Атабек Маткаримов ва судьялар журналист ҳамда блогерларга йўналишлар бўйича ахборот беришди.

Хоразм вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судлари томонидан 2022 йилнинг 6 ойи давомида жами 978 (722) нафар шахсга нисбатан 713 (562) та жиноят иши кўриб тамомланган бўлиб, барча инстанцияларда 4 (12) нафар шахсга нисбатан 3 (10) та жиноят иши бўйича оқлов ҳукмлари чиқарилган.

Мазкур даврда 13.877 (11.379) нафар шахсга нисбатан 12.167 (9.541) та маъмурий ҳуқуқбузарлик ишлари кўриб тамомланган бўлиб, шундан 7.628 (6.634) нафар шахсга нисбатан 6.971 (5.914) та иш бўйича маъмурий жазо қўлланилган, 6.249 (4.745) нафар шахсга нисбатан 5.196 (3.627) та иш тугатилган. Кўриб тамомланган жиноят ишлари бўйича 158 нафар шахсга нисбатан 144 та жиноят иши тарафлар ярашганлиги сабабли иш тугатилган.

Январь-июнь ойларида Хоразм вилоятининг жиноят ишлари бўйича судлари томонидан 69 (19) нафар шахс қамоқдан озод этилган. Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 73-моддасига асосан 421 (400) нафар шахслар жазони ўташдан муддатидан илгари шартли озод қилинган.

Ўтган 2021 йилга нисбатан судланганлик кўрсаткичи ошган жиноят ишлари юзасидан суд амалиётлари умумлаштирилиб, якуни бўйича тегишли ташкилотларга тақдимномалар киритилиши, вилоят судлари ва бошқа ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идораларнинг ҳамкорликдаги жиноятчилик ва ҳуқуқбузарликларни олдини олишга қаратилган самарали тарғибот ишлари ўтказилган бўлишига қарамасдан, мазкур даврда ўғирлик жиноятлари (ЖК 169-модда) 32 (17/85) тага, ўзгалар мулкини ўзлаштириш ёки растрата қилиш йўли билан талон-торож қилиш жиноятлари (ЖК 167-модда) 22 (56/78) тага, порахўрлик жиноятлари (ЖК 210-212-модда) 16 (46/30) тага, гиёҳвандлик билан боғлиқ жиноятлар (ЖК 270, 271, 273-276-моддалар) 24 (76/52) тага судланган шахслар сони ошган.

Бироқ, ҳаракат хафсизлиги қоидаларини бузиш жиноятлари (ЖК 266-модда) 14 (45/59) тага, Қасддан баданга оғир ва ўртача оғирликда тан жароҳати етказиш (ЖК 104-105-моддалар) 2 (42/40) тага камайган.

Судларнинг жиноятларга қарши курашиш ва ҳуқуқбузарликлар профилактикаси борасидаги фаолият самарадорлигини кучайтириш мақсадида 252 (203) та ёки 35,3 (36,1) % жиноят иши айнан жиноят содир бўлган жойларда, маҳаллаларда, тегишли ташкилот ва муассасаларда сайёр суд мажлислари тартибида кўриб чиқилган.

Шунингдек, судлар томонидан кўриб тамомланган турли тоифадаги ишлар бўйича суд амалиёти умумлаштирилиб, уларнинг сони 73 (64) тани ташкил этган, уларнинг натижаси бўйича тегишли корхона, муассаса ва ташкилотларга жиноятчилик ва ҳуқуқбузарликларни олдини олиш юзасидан 49 (33) та тақдимнома киритилган, 713 (518) та иш бўйича ёки 100 (92,2) фоиз ишлар бўйича хусусий ажримлар чиқарилган.

Фуқаролик ишлари бўйича судлар томонидан 2022 йилнинг 6 ойи давомида биринчи инстанция судларида жами 10.271 (7.401) та фуқаролик ишлари кўриб тамомланган. Шундан, 7.605 (5.009) та даъво қаноатлантирилган, 712(699) та даъво ариза рад этилган, 150 (130) та фуқаролик иши иш юритишдан тугатилган, 1.800 (971) та даъво аризалар кўрмасдан қолдирилган.

Мазкур даврда судлар орқали никоҳдан ажратиш ҳақидаги ишлар сони 1.150 (969) тани ташкил этган. Шундан, 719(621) таси бўйича даъво қаноатлантирилган, 315(255) та фуқаролик иши бўйича даъволар рад этилган, 70(62) та фуқаролик иши кўрмасдан қолдирилган ва 46(31) та фуқаролик иши иш юритишдан тугатилган.

Низолар келиб чиқишининг олдини олиш юзасидан чиқарилган хусусий ажримлар сони 157 (29) та, умумлаштиришлар эса 18 (7) тани ташкил қилган. Ишларни сайёр суд мажлисларида кўриш эса жами кўриб тамомланган 10.271 (7.401) та фуқаролик ишларининг 3.355 (2.246) таси яъни 32,6 (30,3) %ни ташкил этган.

Иқтисодий ишлар бўйича судларда ўтган 2022 йилнинг ўтган 6 ойида жами 3.283 та (2021 йилнинг шу даврида 4.599 та) иқтисодий ишлар кўрилган бўлиб, шундан 19 таси суд буйруғи бериш тартибида кўрилган ишларни ташкил қилади. Жами кўрилган ишлардан 2.721 таси қаноатлантирилган, 428 таси бўйича даъво рад қилинган, 87 таси бўйича даъво кўрмасдан қолдирилган, 47 таси бўйича иш юритиш тугатилган. Жами кўрилган ишларнинг 1.349 таси, 41,1% сайёр суд мажлисларида (2021 йилнинг шу даврида 2.131 та, яъни 46,3%) кўрилиши таъминланган.

Январь-июнь ойларида кўрилган ишлар 2021 йилнинг шу даври билан таққосланганда, пудрат шартномаси бўйича 35 тага, коммунал хизмат кўрсатиш шартномаси бўйича 17 тага, ҳакамлик судининг ҳал қилув қарорини мажбурий ижро этиш учун ижро варақаси бериш тўғрисидаги ишлар 51 тага, Ҳақ эвазига хизмат кўрсатиш шартномаси юзасидан 39 тага ва тадбиркорлик субъектларига молиявий жарималар қўллаш бўйича кўрилган ишлар 160 тага кўпайган.

Ушбу даврда инвестиция мажбуриятларини бажармаган тадбиркорлик субъектларига нисбатан жарималар қўллаш ва олди-сотди шартномасини бекор қилиш юзасидан 14 та иш кўрилиб, 12 таси қаноатлантирилган, 2 таси рад қилинган.

Шунингдек, ушбу даврда хусусий тадбиркорлик субъектлари, шу жумладан кичик бизнес субъектлари, фермер хўжаликлари, деҳқон хўжаликлари ҳамда якка тартибдаги тадбиркорларнинг даъвогарлигида 584 та иш кўрилиб, тадбиркорлик субъектларининг қонуний манфаатлари тикланиб, уларнинг фойдасига 64,7 млрд сўм маблағлар ундириш тўғрисида қарорлар қабул қилинган.

2022 йил 1-ярим йиллиги давомида Хоразм вилояти маъмурий судлари томонидан оммавий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган жами 609 та маъмурий ишлар кўриб тамомланган.

Оммавий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган ишларнинг
41 тасини бюджетдан ташқари пенсия жамғармасининг туман ва шаҳар бўлимлари (мансабдор шахс)лари қарорларини ҳақиқий эмас деб топиш ҳамда ҳаракат (ҳаракатсизлиги)ни қонунга хилоф деб топишга доир, 28 тасини маҳаллий ҳокимликлар мансабдор шахсларининг ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги)ни қонунга хилоф деб топиш, 275 тасини эса маҳаллий ҳокимликлар қарорини ҳақиқий эмас деб топиш бўйича, 72 таси Хоразм вилоят давлат солиқ органларининг, 113 тасини ДСҚ ҳузуридаги Кадастр агентлигининг, 16 тасини Хоразм вилоят қурилиш ва архитектура бошқармаси, 33 таси Мажбурий ижро бюроси бўлимларининг, 8 тасини Ҳусусий амалиёт билан шуғулланувчи нотариусларнинг, 7 тасини давлат хизматлари кўрсатиш марказлари, 3 тасини ФҲДЁ органлари, 1 тасини давлат божхона қўмитасининг,1 таси Ички ишлар органларининг, 10 тасини бошқа идора ва ташкилотлар мансабдор шахсларининг ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) юзасидан берилган аризалар бўйича кўрилган ишлар ташкил этади.

Маҳаллий ҳокимлар қарорларини ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги жами 275 аризалар кўриб тамомланган бўлиб, шундан 127 таси бўйича ариза талаблари қаноатлантирилиб, туман ва шаҳар ҳокимларининг 127 та қарорлари ҳақиқий эмас деб топилган, 125 та ариза рад қилинган бўлса, 6 таси кўрмасдан қолдирилган ва 17 таси бўйича иш юритиш тугатилган.

Умуман олганда, мазкур 609 та ишларнинг 227 таси бўйича ариза (шикоят) лар қаноатлантирилиб, мансабдор шахсларнинг қонунга хилоф қарорлари ва хатти-ҳаракатлари оқибатида фуқаролар ва тадбиркорларнинг бузилган ҳуқуқлари тикланган.

Хоразм вилоят суди матбуот хизмати

Қонун ҳаммага баробар– ўзбошимчалик учун жавоб берилди

Халқимизнинг фаровон яшашини таъминлайдиган асосий манбалардан бири бу— ер ресурсларига нисбатан оқилона муносабатда бўлиш, улардан унумли ва самарали фойдаланишдир.

Амалдаги қонун ҳужжатлари, хусусан, Вазирлар маҳкамасининг “Аҳоли пунктларини қуришда шаҳарсозлик ва ер тўғрисидаги қонун ҳужжатларига қатъий риоя этилишини таъминлашга, шунингдек тадбиркорлик мақсадлари учун ер ажратиш тартибини янада такомиллаштиришга доир қўшимча чора тадбирлари тўғрисида”ги қарори ҳам ўзбошимчалик билан қурилган барча турдаги иморатларни аниқлаш ҳамда бартараф этиш чораларини кучайтиришга қаратилган.

Аниқланишича, фуқаро (исм-шарифлар ўзгартирилган) О.Абдуллаев Тупроққалъа тумани Питнак қишлоғидаги қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерни ноқонуний равишда эгаллаб олиб, ўзбошимчалик билан турар жой пойдевори қурган. Мазкур ҳолат юзасидан, Кадастр агентлигининг Тупроққалъа тумани бўлими фуқаролик ишлари бўйича Боғот туманлараро судига даъво ариза билан мурожаат қилган.

Мурожаатда кадастр бўлими Тупроққалъа тумани Питнак қишлоғи қишлоқ хўжалик ерига қарашли 0,017 гектар экин ер майдонида ўзбошимчалик билан турар жой пойдевори қурганлигини кўрсатиб, ноқонуний равишда қурилган қурилишни жавобгар ҳисобидан буздириб, ер майдонини олдинги ҳолатига келтириш ҳақида ҳал қилув қарори чиқаришини сўраган.

Шунингдек, суд мажлисида даъвогар томон фуқаро О.Абдуллаевни Ер кодексининг 91-моддасида ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер участкаларига ғайриқонуний равишда эгалик қилинган ва фойдаланилган вақтда қилинган сарф-харажатлар қопланмаган тарзда тегишлилигига кўра қайтарилиши, ер участкаларини фойдаланиш учун яроқли ҳолатга келтириш, шу жумладан ундаги турар жойни бузиш ер участкаларини ўзбошимчалик билан эгаллаб олган шахслар ҳисобидан амалга оширилиши белгиланиб қўйилганлиги тўғрисида огохлантиргани ҳақида таъкидлаб ўтди. Лекин О.Абдуллаев жой пойдеворини бузиб олмасдан келаётганлиги сабабли судга мурожаат қилишга мажбур бўлганлигини билдирди. Шунингдек, ушбу қонунбузилиш ҳолатини бартараф этилишини сўраб тушунтириш берди.

О.Абдуллаев қўзғатилган даъво аризасини тан олиб, турар жойга эҳтиёжи бўлганлиги сабабли қурилиш ишларини амалга оширганлигини, лекин ер майдонини ўзига тегишли эканлигини тасдиқловчи ҳужжатлар йўқлигини, эндиликда турар жойига кадастр ҳужжатларини расмийлаштиришга ҳаракат қилишини айтиб, суддан даъво аризани рад қилишини сўраган.

Аммо қонун барчага бирдек баробар. Суд юқоридагиларга асосланиб, ноқонуний қурилишни буздириш ва ерни олдинги ҳолатига келтириш ҳақидаги даъво талаблари асосли ва қаноатлантирилиши лозимлиги, шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик процессуал кодексининг 141, 280, 283-моддаларига кўра тегишли чора-тадбирлар амалга оширилиши тўғрисида якуний хулосага келди.

Руслан Жумабаев,

Фуқаролик ишлари бўйича,

Боғот туманлараро суди судъяси

Хоразм вилоят маъмурий суди: Фуқаролар ва тадбиркорлик субъектлари суд ҳимоясида

Суд, ҳокимият тармоқларидан бири сифатида ҳар қайси жамиятни демократик тараққиёт сари етаклашда, фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини одил судлов асосида ҳимоя қилиш ҳамда қонун устуворлигини таъминлашда муҳим ўрин тутади.

Мамлакатимизда судларнинг чинакам мустақиллигини таъминлаш борасида қабул қилинаётган қонун ҳужжатлари ва кўрилаётган амалий чора-тадбирлар мазкур соҳани сифат жиҳатидан янги босқичга кўтарди, суд ҳокимиятининг фуқаролар ва тадбиркорлик субъектлариҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишдаги роли ва аҳамиятини тубдан оширди.

Хусусан, Янги Ўзбекистон тараққиёт стратегиясини “Инсон қадрини улуғлаш ва фаол маҳалла йили” да амалга оширишга оид Давлат дастури ҳамда Президентимизнинг 2022 йил 29 январдаги 107-сонли қарори маъмурий суд ишларини юритишни ҳалқаро стандартлардан келиб чиққан ҳолда такомиллаштириш орқали маъмурий судларни фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларини ҳақиқий ҳимоячисига айлантиришга қаратилган.

Маъмурий судларнинг биринчи навбатдаги вазифасифуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг давлат органлари билан муносабатларида қонун устуворлигини таъминлаш билан бир қаторда уларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини самарали ҳимоя қилишдан иборатдир.

2022 йил 1-ярим йиллиги давомида Хоразм вилояти маъмурий судлари томонидан оммавий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган жами 609 та маъмурий ишлар кўриб тамомланган.

Мазкур ишларнинг 227 таси бўйича ариза (шикоят) лар қаноатлантирилиб, мансабдор шахсларнинг қонунга хилоф қарорлари ва хатти-ҳаракатлари оқибатида фуқаролар ва тадбиркорларнинг бузилган ҳуқуқлари суд йўли билан ҳимоя қилинган.

Мисол тариқасида,аризачи “GURLAN BARAKA TEKS” МЧЖнингжавобгар Хоразм вилоят Давлат солиқ бошқармасининг 2021 йил 17 ноябрдаги 1116-сонли қарорини ҳақиқий эмас деб топиш ҳақидаги маъмурий иш кўриб чиқилган.

Ўзбекистон Республикаси Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодекси 189-моддасининг 2-қисмига кўра, суд устидан шикоят қилинаётган қарор ёки унинг айрим қисмлари ёхуд ҳаракатлар (ҳаракатсизлик) қонун ҳужжатларига зид эканлигини ҳамда аризачининг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини бузаётганлигини аниқласа, қарорни ёки унинг айрим қисмларини ҳақиқий эмас, ёхуд ҳаракатларни (ҳаракатсизликни) қонунга хилоф деб топиш тўғрисида ҳал қилув қарори қабул қилади.

Ушбу модданинг 5-қисмига кўра, қарор ҳақиқий эмас, ҳаракатлар (ҳаракатсизлик) қонунга хилоф деб топилган тақдирда суд тегишли органнинг ёки мансабдор шахснинг зиммасига қонунга мувофиқ қарор қабул қилиш ёки муайян ҳаракатларни амалга ошириш ёхуд аризачининг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларининг бузилишларини бошқача усулда бартараф этиш мажбуриятларини юклайди.

Мазкур қонун талабидан келиб чиқиб, суднинг қарори билан Хоразм вилоят Давлат солиқ бошқармаси зиммасига “GURLAN BARAKA TEKS” МЧЖга нисбатан камерал текширувида аниқланган солиққа оид ҳуқуқбузарликлар бўйича тўпланган ҳужжатларини солиқ қонунчилигида белгиланган тартибда қайта кўриб чиқиш мажбурияти юклатилган. Ушбу ҳолатда “GURLAN BARAKA TEKS” МЧЖга нисбатан солиққа оид ҳуқуқбузарликлар бўйича тўпланган ҳужжатлар Хоразм вилояти Давлат солиқ бошқармаси томонидан тадбиркор иштирокида атрофлича муҳокама қилиниб, қайта кўриб чиқилиши лозим.

Шунингдек, аризачи “BEKCHAN USTA” масъулияти чекланган жамиятининг жавобгар Хоразм вилояти давлат солиқ бошқармасининг 2021 йил 15 сентябрдаги 679-сонли қарорини қисман ҳақиқий эмас деб топиш ҳақидаги иш маъмурий судда кўриб чиқилиб, Хоразм вилоят давлат солиқ бошқармасининг 2021 йил15 сентябрдаги “BEKCHAN USTA” МЧЖни солиққа оид ҳуқуқбузарлик содир қилганлиги учун солиқ жавобгарлигига тортиштўғрисидаги679-сонли қарори билан жамиятга қўлланилган 419527,1 минг сўмлик солиқ ва молиявий жарималарнинг 254542,3 минг сўмлик қисми ноқонуний қўлланилганлиги аниқланган.

Ваҳоланки, Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексининг
13-моддасида Солиқ тўғрисидаги қонунчилигидаги барча бартараф этиб бўлмайдиган қарама-қаршиликлар ва ноаниқликлар солиқ тўловчининг фойдасига талқин этилади деб белгиланган.

Бир сўз билан айтганда, қонунга мувофиқ тўғри ва ҳалол ишлаётган тадбиркорлар суд томонидан ҳимоя қилинмоқда, уларнинг фаолиятига ноқонуний аралашган, ваколат доирасидан четга чиққан мансабдор шахсларга нисбатан судларнинг таъсир чораси янада кучайтирилмоқда.

Таъкидлаш лозимки, сўнги йилларда қабул қилинган қонун ҳужжатлари мамлакатимизда иқтисодиётни либераллаштириш, бошқарувнинг бозор тамойиллари ҳамда механизмларини жорий қилиш, янада қулай ишбилармонлик муҳитини яратиш, тадбиркорликни ривожлантириш йўлидаги ортиқча бюрократик тўсиқ ҳамда ғовларни бартараф этиш борасидаги ислоҳотларни янги босқичга кўтаришда мустаҳкам ҳуқуқий асос бўлмоқда.

Хулоса қилиб айтганда, мамлакатимизда тадбиркорлик муҳитини яратиш, тадбиркорларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини қонун йўли билан ҳимоя қилиб, давлат томонидан кафолатланиши – жамият ва давлат ривожи, халқимизнинг осойишта ва фаровон турмуш-тарзи кечиришига замин яратади.

Жамила Султанова, Хоразм вилояти маъмурий суди раиси

Ҳалол тадбиркорлар қонун ҳимоясида

Қонунчилигимизда тадбиркорлик фаолиятига ноқонуний аралашиш ва тўсқинлик қилиш ёки мулкдорлар ҳуқуқини бузганлик учун давлат, назорат ва ҳуқуқни муҳофаза этувчи органлар мансабдор шахсларининг қатъий жавобгарлиги белгилаб қўйилган. Шунингдек, қонунчилигимизда хусусий мулкни ҳимоя қилиш кафолатини кучайтириш, тадбиркорлик фаолиятини тартибга солувчи қонунларни янада либераллаштириш, тадбиркорлик фаолиятини рўйхатдан ўтказиш, рухсат бериш ва лицензиялаш билан боғлиқ таомилларни соддалаштириш кабиларда ўз аксини топмоқда.
Мамлакатимизда тадбиркорларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини кафолатли ҳимоя қилиш ҳамда уларга эркин фаолият юритиши учун барча шарт-шароитларни яратишга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Натижада юртимизда тадбиркорлар сафи йилдан-йилга кенгаймоқда. Энг муҳими, тадбиркорлар томонидан амалга оширилаётган эзгу ишлар жамиятимиз тараққиётига ўзининг муносиб ҳиссасини қўшмоқда.
Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, Республикамизда “20 август куни” тадбиркорлар куни сифатида белгиланди ва ҳар йили шу куни давлат раҳбари тадбиркорлар билан бевосита мулоқот ўтказиб, уларнинг муаммолари, ҳал этиш йўллари, мамлакатимизда ишбилармонлик муҳитини яхшилаш бўйича таклиф ва ташаббуслар муҳокама қилинади. Энг муҳими, тадбиркорлар олдида турган муаммоларни ҳал этишнинг муҳим йўналишлари белгилаб олинади.
Булардан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Олий суди Раёсатининг 2022 йил 21 январдаги “Республика судларининг 2021 йилда одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолияти якунлари ва келгусидаги вазифалари ҳамда 2021 йилда суд ҳокимияти органларини молиявий, моддий-техник таъминлаш борасида амалга оширган ишлари тўғрисида”ги РС-01-22-сонли қарорининг 20-бандига асосан ҳафтанинг ҳар жума куни “Тадбиркорлар куни” деб белгилаб қўйилди.
Шундан келиб чиқиб Хоразм вилоят маъмурий судларида ҳам жума куни тадбиркорлар мурожаатлари билан ишлаш, уларга ёрдам сўраб келган масаласи бўйича ҳуқуқий маслахатлар бериш амалиёти янада жонланди. Айниқса, “Жума – Тадбиркорлар куни” доирасидаги қабулларда маъмурий судларга мурожаат қилиш тартиби, судга тааллуқлилик масаласи бўйича тушунтиришлар берилмоқда.
Энди қилинган амалий ишларга тўхталсак, вилоят маъмурий судлари томонидан 2022 йилнинг 6 ойи давомида 15 нафар тадбиркорлик субъектларининг бузилган ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари ҳимоя қилинди.
Хусусан, аризачи “XORAZM BALIQ SANOAT AGRО” МЧЖнинг жавобгар Хоразм вилоят Давлат солиқ бошқармасининг 2021 йил 24 ноябрдаги 1171-сонли қарорини ҳақиқий эмас деб топиш ҳақидаги аризаси Урганч туманлараро маъмурий судининг 2022 йил 31 январдаги ҳал қилув қарори билан қаноатлантирилиб, адолат мезони ҳаётий ҳақиқат эканлиги яна бир бор ўз исботини топди.
Хулоса қилиб айтганда, ҳалол тадбиркорлар мамлакатимиз иқтисодиётини янада юксалтириш, замонавий ва рақобатбардош маҳсулотлар ишлаб чиқаришни қўллаб-қувватлаш, мамлакатимизни иқтисодий ривожланган давлатлар қаторига қўшилишига хизмат қилади.

**Дилмурод Юсупов, Хоразм вилоят маъмурий судининг судьяси**.

Эрта никоҳ ва унинг ҳуқуқий оқибатлари

Ўзбекистон мустақилликка эришгач барча соҳаларда, хусусан Оила қонунчилиги тизимида ҳам самарали ислоҳотлар қилинди. Бош қомусимиз Ўзбекистон Республикаси Конституциясида ҳам алоҳида “Оила” боби киритилди.

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 63-моддасида оила жамиятнинг асосий бўғини ҳамда жамият ва давлат муҳофазасида бўлиш ҳуқуқига эга эканлиги, никоҳ томонларнинг ихтиёрий розилиги ва тенг ҳуқуқлилигига асосланиши белгилаб қўйилган.

Юртимизда оила институтини мустаҳкамлаш, нуфузини ошириш, ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш, эрта никоҳнинг олдини олиш ва соғлом фарзандни дунёга келтириш масалаларига алоҳида эътибор қаратилаяпти.

Шунингдек, Оила кодексида ҳам никоҳ тузиш тартиби, никоҳ тузишнинг ихтиёрийлиги, никоҳ ёши, никоҳ тузишга монелик қиладиган ҳолатлар ва никоҳланувчиларни тиббий кўрикдан ўтказиш нормалари белгилаб қўйилган.

Бироқ, баъзи ота-оналарнинг никоҳ ёшига етмаган, коллеж, лицейларни тугатмаган қизларини эрта турмушга чиқариб юбориш ҳолатлари учраяптики, бу ёш оналар ва болаларнинг ногирон, заиф болалар туғилишига сабаб бўлмоқда.

Оила жамиятнинг асосий бўғини сифатида ўзига хос ижтимоий вазифани бажаради. Оилалар қанчалик мустаҳкам бўлса, жамиятимиз шунчалик мустаҳкам бўлади. Республикамизда оилага эътибор давлат сиёсати даражасига кўтарилган. Ёшлармизнинг соғлом ва мустаҳкам оила қуришлари учун барча шарт-шароитлар яратилган. Оиланинг ҳуқуқий асосини қонуний никоҳ ташкил этади. Чунки фақат қонуний никоҳгина оилада эр-хотин ва болалар ўртасида ўзаро ҳуқуқ ва мажбуриятларни келтириб чиқаради.

Никоҳ тузилиши учун никоҳланувчилар қонунда белгилаб қўйилган никоҳ ёшига етган бўлишлари шарт.

Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг 15-моддасига кўра, никоҳ ёши эркак ва аёллар учун 18 ёш қилиб белгиланган. Бугунги кунда мутахассислар томонидан никоҳ ёшини кўтариш мақсадга мувофиқ деб топилмоқда. Таълим тўғрисидаги қонунчилик талаблари ҳамда қизларнинг физиологик жиҳатдан оналикка тайёр бўлишлари нуқтаи назаридан қарайдиган бўлсак, бу фикр асослидир.

Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг 15-моддасининг иккинчи қисмига кўра, узрли сабаблар бўлганида, алоҳида ҳолларда (ҳомиладорлик, бола туғилиши, вояга етмаган шахснинг тўла муомалага лаёқатли деб эълон қилиниши (эмансипация), никоҳга киришни хоҳловчиларнинг илтимосига кўра никоҳ давлат рўйхатидан ўтказиладиган жойдаги туман, шаҳар ҳокими никоҳ ёшини кўпи билан бир йилга қисқартирилиши мумкин.

Оила кодексининг 13-моддасида «Диний расм-русумларга биноан тузилган никоҳ ҳуқуқий аҳамиятга эга эмас»лиги кўрсатилган, бироқ никоҳ ёшига тўлмаган қизлар билан ФҲДЁ органларидан рўйхатдан ўтмасдан, диний расм-русумларга биноан никоҳ тузиш маросимини ўтказиш ҳолатлари кам бўлсада, ҳамон учраб турибди. Мўрт ва ҳуқуқий ҳимояланмаган оилалар кўп ҳолатларда бузилиб, аксарият ҳолларда аёллар жабрланувчи бўлиб қолаётгани ачинарлидир.

Бу каби салбий ҳолатларнинг олдини олиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексига, Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексига ва Оила кодексига ўзгартиш ва қўшимчалар киритилди. Эрта никоҳнинг олдини олиш, фуқароларнинг ҳуқуқий онги ва ҳуқуқий маданиятини янада ошириш ҳамда жамиятда аёлларнинг ижтимоий ва ҳуқуқий мавқеини мустаҳкамлаш, аҳолининг репродуктив саломатлигини яхшилашга қаратилган мазкур ҳужжатларга асосан никоҳ ёши тўғрисидаги қонун ҳужжатлари талабларини бузганлик учун жавобгарлик белгиланди. Шу билан бирга никоҳ ёши тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузиш эндиликда маълум жавобгарликларни келтириб чиқаради.

Бундан кўзланган мақсад – она-бола саломатлигига салбий таъсир этаётган ҳолатларнинг олдини олиш, келгуси наслларнинг ҳар томонлама соғлом онадан дунёга келишини таъминлашдир.

Ушбу қонунда кўзда тутилган мақсад ва вазифаларни кенг тарғиб қилиш, аҳолининг тиббий маданиятини юксалтириш долзарб вазифалардандир. Бу борада тегишли давлат ва жамоат ташкилотлари, таълим ҳамда тиббиёт муассасалари мутахассислари ҳамкорлигида амалга оширилаётган тарғибот ишлари янада кучайтирилмоқда. Шифокорлар, педагоглар, психологлар, хотин-қизлар қўмиталари ва маҳаллалар фаоллари томонидан ёшларга соғлом ҳаёт ва узоқ умр кўриш, жисмоний ва маънавий баркамолликка эришиш, оила мустаҳкамлиги хусусида ҳаётий мисоллар орқали сўзлаб берилмоқда.

Мамлакатнинг ҳар бир қонун-қоидасини, унинг мазмуни ва аҳамиятини шу мамлакатнинг ҳар бир фуқароси билиши лозим. Зеро, қонунни билмаслик жавобгарликдан озод этмайди. Никоҳ ёшига оид юқоридаги қонун-қоидаларни тарғиб қилишдан мақсад эса одамларни огоҳлантиришдир. Ҳар бир ота-она, ҳар бир никоҳланувчи ёш ўз ҳақ-ҳуқуқини ва бурчини яхши билса, ўз соғлиги ва фарзандлари олдидаги масъулиятини чуқур ҳис этса, хавотирга ўрин қолмайди. Оилалар мустаҳкам, болалар баркамол бўлади.

Юртимизда никоҳ муносабатларини мустаҳкамлаш, оилавий ҳаётда рўй берадиган салбий ҳодисаларнинг олдини олиш, оилада соғлом муҳитни шакллантириш, баркамол авлодни тарбиялаш борасида амалга оширилаётган ишлардан кўзланган мақсад ҳам соғлом ва мустаҳкам оила барпо этишдир. Зеро, ватан оиладан бошланади. Оилалар мустаҳкам бўлса, келажагимиз порлоқ бўлади.

Дониёрбек Эшчанов, Фуқаролик ишлари бўйича Шовот туманлараро судининг раиси.

ХОРАЗМ ВИЛОЯТ СУДЛАРИНИНГ РАЁСАТИДА ЮТУҚ ВА КАМЧИЛИКЛАР ТАНҚИДИЙ ТАҲЛИЛИЙ КЎРИБ ЧИҚИЛДИ

Хоразм вилоят судларининг жорий йилнинг 6 ойидаги фаолиятидаги ишларни танқидий-таҳлилий ўрганиб чиқиш ва келгусидаги вазифаларни белгилаб олиш мақсадида раёсат йиғилиши бўлиб ўтди.

Унда суд қарорларининг сифати, сайёр суд мажлисларини ташкил этиш кўрсатгичи, суд ходимларининг иш фаолияти, бўлимларга юклатилган топшириқлар ижроси каби кун тартибидан ўрин олган масалалар кенг муҳокама қилинди.

Жумладан, Хоразм вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судлари томонидан 2022 йилнинг 6 ойи давомида жами 978 (722) нафар шахсга нисбатан 713 (562) та жиноят иши кўриб тамомланган бўлиб, барча инстанцияларда 4 (12) нафар шахсга нисбатан 3 (10) та жиноят иши бўйича оқлов ҳукмлари чиқарилган.

Мазкур даврда 13.877 (11.379) нафар шахсга нисбатан 12.167 (9.541) та маъмурий ҳуқуқбузарлик ишлари кўриб тамомланган бўлиб, шундан 7.628 (6.634) нафар шахсга нисбатан 6.971 (5.914) та иш бўйича маъмурий жазо қўлланилган, 6.249 (4.745) нафар шахсга нисбатан 5.196 (3.627) та иш тугатилган.

Кўриб тамомланган жиноят ишлари бўйича 810 (571) нафар шахсга нисбатан 562 (428) та жиноят иши бўйича ҳукм чиқарилган, 162 (150) нафар шахсга нисбатан 148 (133) та жиноят иши тугатилган, 158 нафар шахсга нисбатан 144 та жиноят иши тарафлар ярашганлиги сабабли иш тугатилган.

Биринчи чорак давомида Хоразм вилоятининг жиноят ишлари бўйича судлари томонидан 69 (19) нафар шахс қамоқдан озод этилган.

Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 73-моддасига асосан 421 (400) нафар шахслар жазони ўташдан муддатидан илгари шартли озод қилинган.

Судларнинг жиноятларга қарши курашиш ва ҳуқуқбузарликлар профилактикаси борасидаги фаолият самарадорлигини кучайтириш мақсадида 252 (203) та ёки 35,3 (36,1) % жиноят иши айнан жиноят содир бўлган жойларда, маҳаллаларда, тегишли ташкилот ва муассасаларда сайёр суд мажлислари тартибида кўриб чиқилган.

Шунингдек, судлар томонидан кўриб тамомланган турли тоифадаги ишлар бўйича суд амалиёти умумлаштирилиб, уларнинг сони 73 (64) тани ташкил этган, уларнинг натижаси бўйича тегишли корхона, муассаса ва ташкилотларга жиноятчилик ва ҳуқуқбузарликларни олдини олиш юзасидан 49 (33) та тақдимнома киритилган, 713 (518) та иш бўйича ёки 100 (92,2) фоиз ишлар бўйича хусусий ажримлар чиқарилган.

Оммавий ахборот воситаларида жами 103 (98) та чиқишлар қилинган.

Фуқаролик ишлари бўйича судлар томонидан 2022 йилнинг 6 ойи давомида биринчи инстанция судларида жами 10.271 (7.401) та фуқаролик ишлари кўриб тамомланган. Шундан, 7.605 (5.009) та даъво қаноатлантирилган, 712(699) та даъво ариза рад этилган, 150 (130) та фуқаролик иши иш юритишдан тугатилган, 1.800 (971) та даъво аризалар кўрмасдан қолдирилган.

Вилоят судлари томонидан оммавий ахборот воситаларида жами 109 (84) та чиқишлар қилинган.

Низолар келиб чиқишининг олдини олиш юзасидан чиқарилган хусусий ажримлар сони 157 (29) та, умумлаштиришлар эса 18 (7) тани ташкил қилган.

Ишларни сайёр суд мажлисларида кўриш жами кўриб тамомланган 10.271 (7.401) та фуқаролик ишларининг 3.355 (2.246) таси яъни 32,6 (30,3) %ни ташкил этган.

Иқтисодий ишлар бўйича судларда ўтган 2022 йилнинг ўтган 6 ойида жами 3.283 та (2021 йилнинг шу даврида 4.599 та) иқтисодий ишлар кўрилган бўлиб, шундан 19 таси суд буйруғи бериш тартибида кўрилган ишларни ташкил қилади. Жами кўрилган ишлардан 2.721 таси қаноатлантирилган, 428 таси бўйича даъво рад қилинган, 87 таси бўйича даъво кўрмасдан қолдирилган, 47 таси бўйича иш юритиш тугатилган. Жами кўрилган ишларнинг 1.349 таси, 41,1% сайёр суд мажлисларида (2021 йилнинг шу даврида 2.131 та, яъни 46,3%) кўрилиши таъминланган.

Шунингдек, ушбу даврда хусусий тадбиркорлик субъектлари, шу жумладан кичик бизнес субъектлари, фермер хўжаликлари, деҳқон хўжаликлари ҳамда якка тартибдаги тадбиркорларнинг даъвогарлигида 584 та иш кўрилиб, тадбиркорлик субъектларининг қонуний манфаатлари тикланиб, уларнинг фойдасига 64,7 млрд сўм маблағлар ундириш тўғрисида қарорлар қабул қилинган.

6 ойда иқтисодий судлар томонидан оммавий ахборот воситаларида жами 111 та чиқишлар қилинган.

2022 йил 1-ярим йиллиги давомида Хоразм вилояти маъмурий судлари томонидан оммавий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган жами 609 та маъмурий ишлар кўриб тамомланган.

Маҳаллий ҳокимлар қарорларини ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги жами 275 аризалар кўриб тамомланган бўлиб, шундан 127 таси бўйича ариза талаблари қаноатлантирилиб, туман ва шаҳар ҳокимларининг 127 та қарорлари ҳақиқий эмас деб топилган, 125 та ариза рад қилинган бўлса, 6 таси кўрмасдан қолдирилган ва 17 таси бўйича иш юритиш тугатилган.

Раёсатда кўрилган барча масалалар, бартараф этилиши керак бўлган камчиликлар юзасидан вилоят суд раиси томонидан ҳаракатлар дастури тасдиқланиб, у асосида чора-тадбирлар белгилаб олинди.

Шунингдек, йиғилишда камчиликлар билан бир қаторда ютуқларга ҳам алоҳида тўхталинди. Судья ва суд ходимларининг одил судловни амалга оширишдаги ҳиссаси ва ишдаги фаоллиги эътироф этилиб, вилоят суди раиси Б.Полванов ҳамда вилоят маъмурий суди раиси Ж.Султановалар томонидан қўйидаги бир гуруҳ судья ва суд ходимларига фахрий ёрлиқлар топширилди.

Вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судьяси Маҳмудов Ойбек Аллаберганович,
Вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судяси Муратов Даврон Джумагелдиевич
Вилоят судининг фуқаролики ишлари бўйича судьяси Султанов Зафар Озодович,
Вилоят судининг фуқаролики ишлари бўйича судьяси Рахимов Анвар Матякубович,
Вилоят судининг иқтисодий ишлар бўйича судьяси Қурбанов Мансурбек Комилович,
Жиноят ишлари бўйича Ҳазорасп туман суди раиси Рузметов Мурод Улуғбекович,
Жиноят ишлари бўйича Хива шаҳар суди раиси Авезов Хамид Машарибович,
Жиноят ишлари бўйича Урганч шаҳар суди судьяси Бобажанов Руслан Машарипович,
Фуқаролик ишлари бўйича Боғот туманлараро судининг судьяси Абдуллаев Бобур Махмудович,
Шовот туманлараро иқтисодий суди раиси Ҳайитбоев Баҳром Искандарович,
Вилоят судининг малака ҳайъати котиби Шарипов Иномжон Баҳодирович,
Вилоят судининг судья катта ёрдамчиси Мадраҳимов Зафар Йўлдошбоевич,
Вилоят судининг судья катта ёрдамчиси Кушназаров Вохиджон Ражапбоевич,
Фуқаролик ишлари бўйича Урганч туманлараро судининг девонхона мудири Наврузов Содиқжон Қудратович.

Вилоят суди раисининг фаҳрий ёрлиғи билан тақдирлаш жараёнидан фоторепортаж: