Мамлакатимизда кейинги йилларда фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатлари ҳимоясини таъминлаш, суд-ҳуқуқ соҳасида инсон манфаатларига қаратилган кенг қамровли ислоҳотлар қатъият билан амалга оширилмоқда.
Одамларнинг жойларда судма-суд сарсон бўлиб юришларига барҳам бериш мақсадида суд қарорларини қайта кўриш институти қайта тубдан такомиллаштирилиб, ишларни кўришнинг ўта марказлаштирилишига барҳам берилди. Ўрта бўғин судларининг имкониятларидан самарали фойдаланиш механизми яратилди. Натижада, фуқароларнинг суд ҳимоясида бўлиш ва судга шикоят қилиш ҳуқуқларининг кафолатлари янада оширилди.
Ҳар бир суд босқичига иш бўйича якуний қарор қабул қилиш масъулияти юкланиши билан фуқароларни қийнаб келаётган суд қарорларини қайта-қайта бекор қилиш амалиётига чек қўйилди.
Ўрта бўғин ҳисобланган вилоят судларига етарли ваколатлар берилиши билан бирга, катта масъулият ҳам юкланди.
Одил судловни таъминлаш борасида вилоят судлари томонидан 2023 йилда муайян ишлар амалга оширилди.
Жумладан, 2023 йил давомида жиноят ишлари бўйича туман, шаҳар судлари томонидан биринчи босқичда жами 1.857 нафар шахсга нисбатан 1.529 та жиноят иши тамомланган бўлиб, ўтган йилга нисбатан шахс сони 55 нафарга ёки 2,9 фоизга камайган, жиноят ишлари 43 тага ёки 2,8 фоизга ортган.
Шу даврда 3132 та материаллар кўриб чиқилган.
1.501нафар шахсга нисбатан 1.196 та жиноят иши бўйича ҳукм чиқарилган бўлиб, ҳукм чиқарилган ишлар сони 56 тага ёки 4,6 фоизга кўпайган.
Ҳисобот даврида жами 330 шахсга нисбатан 312 та ишлар, шундан 308 шахсга нисбатан 291 та жиноят ишлари тарафлар ярашуви асосида, тугатилиб, шахслар жиноий жавобгарликдан озод этилган.
10 нафар шахсга нисбатан биринчи инстанция судлари томонидан оқлов ҳукмлари чиқарилган бўлса, 8 нафар шахс апелляция инстанциясида ЖПКнинг
83-моддасига асосан реабилитация қилиниб, уларга нисбатан жиноят ишлари тугатилган. Шунингдек, ушбу даврда 342 шахсга нисбатан дастлабки тергов органи томонидан қўйилган айбловлар ўзгартирилиб ҳукм чиқарилган.
Судланганларнинг 134 нафарига жарима, 1 нафарига муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш, 7 нафарига мажбурий жамоат ишлари, 413 нафарига ахлоқ тузатиш ишлари, 439 нафарига озодликни чеклаш,463 нафарига озодликдан маҳрум қилиш жазолари тайинланган, 1 шахс шартли ҳукм қилинган.
Вилоятда судланганлик кўрсаткичи умумий ҳисобда камайган бир вазиятда, гиёҳвандлик воситалари, уларнинг аналоглари ёки психотроп моддаларни ўтказиш мақсадини кўзлаб қонунга хилоф равишда сақлаш ва ўтказиш, ўғирлик, ҳаракат хавфсизлиги қоидаларини бузиш, номусга тегиш, қўшмачилик қилиш ва фоҳишахона сақлаш, электр, газдан фойдаланиш қоидаларини бузиш каби жиноятлар учун судланганлик ҳолатлари ошган.
2023 йилда коррупция билан боғлиқ 147 нафар шахсга нисбатан 131 та жиноят ишлари кўриб тамомланган бўлиб, 136 нафар шахсга нисбатан айблов ҳукми чиқарилган.
Судланганларнинг 19 нафарига жарима, 63 нафарига ахлоқ тузатиш ишлари, 31 нафарига озодликни чеклаш ва 20 нафарига нисбатан озодликдан маҳрум қилиш жазолари тайинланган, 3 шахсга нисбатан жазо тайинланмасдан хукм чиқарилган. Судланганларнинг 16 нафарини аёллар, 11 нафарини 30 ёшгача, 130 нафарини 31-60 ёшгача, 4 нафарини 60 ёшдан ошганлар ташкил этган бўлиб, уларнинг 33 нафари муқаддам судланганлар, хусусан 18 нафари муқаддам коррупция билан боғлиқ жиноят содир қилганлиги учун судланган шахслардир.
Соҳалар кесимидаги таҳлилга кўра, судланган шахсларнинг 1 нафари мактабгача таълим,7 нафари халқ таълими, 5 нафари соғлиқни сақлаш, 1 нафари банк, 29 нафари тадбиркорлик субъектлари, 2 нафари электр, 2 нафари ўзини ўзи бошқариш ташкилотлари,1 нафари пенсия жамғармаси ва 47 нафари бошқа ташкилот ходимларини ташкил этмоқда.
Ўтган давр давомида судлар томонидан коррупция билан боғлиқ жиноятлар олдини олиш ва унга қарши курашиш мақсадида 66 маротаба тарғибот тадбирлари ўтказилиб, ишлар юзасидан жиноятлар содир этилишига имкон берган шарт-шароитларни бартараф қилиш борасида 48 та хусусий ажримлар чиқарилган, ушбу турдаги ишларни сайёр суд мажлисида кўришга эътибор қаратилиб, ушбу тоифа ишлар юзасидан суд амалиёти 6 маротаба умумлаштирилиб, тегишли корхона ва ташкилотларга тақдимномалар киритилиши таъминланган.
466 шахсга нисбатан ёхуд кўрилган ишларнинг 9 фоизи келтирилган шикоят ва протестлар асосида апелляция инстанциясида кўрилган бўлиб, 91 фоиз ишлар юзасидан судлар чиқарган қарорларга нисбатан шикоят ёки протестлар келиб тушмаган.
Маъмурий ҳуқуқбузарликка оид жами 32.311 шахсга нисбатан 28.702 та материаллар кўриб чиқилиб, ўтган йилга нисбатан шахс сони 2.082 нафарга ёки 6,4 фоизга кўпайган бўлса, ўз навбатида материаллар (ишлар) сони ҳам мутаносиб равишда 2.383 тага ёки 8,3 фоизга ортган.
Шундан, 17.301 шахсга нисбатан 16.223 та иш бўйича маъмурий жазо қўлланилган бўлса, 14.812 шахсга нисбатан 12.479 та маъмурий ишлар тугатилган. 15.450 шахсга жарима, 1.798 шахсга маъмурий қамоқ, 33 шахсга махсус ҳуқуқдан маҳрум қилиш ва 7 шахсга маъмурий ҳуқуқбузарликни содир этиш қуроли ҳисобланган ашёни мусодара қилиш жазолари қўлланилган.
9187 нафар шахс ярашилганлиги, 5265 шахс ҳуқуқбузарликнинг кам аҳамиятлилиги муносабати билан жавобгарликдан озод қилиниб, уларга нисбатан юритилган ишлар тугатилган.
Маъмурий ҳуқуқбузарликка оид кўрилган ишлар бўйича судлар томонидан чиқарилган қарорларнинг атиги 1,8 фоизи юзасидан келтирилган шикоятлар асосида ишлар апелляция инстанциясида кўриб чиқилган.
3) Фуқаролик ишлари бўйича судлар томонидан шу даврда 15.140 та фуқаролик ишлари кўриб чиқилган бўлиб, ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 3.458 та ёки 18,5 фоизга камайган. 11.189 та ёки 67,9 фоиз даъво талаблари қаноатлантирилган, 1.501 та ёки11,9 фоизи рад қилинган, 131 та ёки 1,9 фоиз иш юритишдан тугатилган, 2.394 та ёки 18,2 фоиз ишлар бўйича аризалар кўрмасдан қолдирилган.
Материал тартибда кўрилган ишлар ҳисобот даврида 4.669 тани ташкил қилиб, ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 0,6 фоизга ошган.
Суд буйруқлари ҳам 5.694 та ёки 31,1 фоизга камайиб, 12.622 тани ташкил қилган.
Судларда кўрилган ишларнинг – 1.032 таси меҳнат муносабатларига оид низоларни, 5.005 таси оила масалалари, шундан 2.694 таси никоҳдан ажратиш ҳақида, 1.275 таси уй-жой низоларини, 5.675 таси битимлар ва бошқа фуқаролик ҳуқуқий муносабатларга билан боғлиқ низоларни, шундан 1.913 таси кредит ундириш ҳақидаги, 685 таси ер муносабатларига доир низоларни, 1.428 таси юридик аҳамиятга эга бўлган фактларни белгилаш билан боғлиқ низоларни ташкил қилган.
Ўзбекистон Республикаси Конституциясида, оила жамиятнинг асосий бўғини бўлиб, у жамият ва давлат муҳофазасидадир деб белгиланган.
Шу сабабли, никоҳдан ажралишларни олдини олиш ва оилаларни сақлаб қолиш мақсадида судлар оила ва хотин-қизлар бошқармалари ва шу тизимда фаолият олиб бораётган мутахассислар билан ҳамкорликда зарур чора-тадбирлар ўтказиб келмоқда.
Ўтган давр мобайнида судларда никоҳдан ажратиш ҳақида жами 2694 та кўриб тамомланган ишлардан 2.427 таси бўйича ҳал қилув қарори чиқарилган,
1.663 таси бўйича даъво қаноатлантирилган, 764 таси рад қилинган, 42 таси иш юритиш тугатилган ҳамда 225 таси кўрмасдан қолдирилган.
Шундай бўлсада, никоҳдан ажратиш ҳақида кўрилган ишлар сони ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 144 тага кўпайган.
Шу сабабли Хоразм вилоят суди ва Хоразм вилоят ҳокимлиги ўртасида тасдиқланган “Меморандум” ижросини таъминлаш, вилоятда оилавий ажримларни олдини олиш мақсадида Хоразм вилоят суди, Хоразм вилоят ҳокимлиги ва вилоят прокуратураси билан ҳамкорликда оилавий ажримларни олдини олиш юзасидан тадбирлар режаси ишлаб чиқилиб, режа асосида вилоятимизнинг ҳар бир туман ва шаҳрида судлар, прокуратура органи ҳамда Оила ва хотин қизлар бошқармасининг қуйи тизимлари билан ҳамкорликда оилавий ажримларни олдини олишга қаратилган зарур чора-тадбирлар белгилаб олинмоқда.
Оилани тиклаш, эр-хотинларни ярашиб олишлари учун 2023 йил давомида 1.664 та никоҳдан ажратиш ҳақидаги ишлар бўйича муҳлат берилиб жойлардаги яраштирув коммисияларига юборилган.
Никоҳдан ажратиш учун етарли асослар бўлмаганлиги, келгусида тарафларни оилани тиклаш чораларини кўриш имконияти мавжудлиги сабабли
1.031 та даъво аризалар қаноатлантирилмасдан жойлардаги яраштириш комиссияларига 60 та хусусий ажрим чиқарилган.
Судьялар томонидан никоҳдан ажратиш ҳақидаги ишларни кўриш жараёнида тарафларни яраштириш учун тушунтириш ишларини амалга ошириш натижасида жами 35 та оила яраштирилган.
Фуқаролик судлари томонидан чиқарилган қарорларнинг 2,6 фоизи бўйича келтирилган апелляция шикоятлари вилоят суди томонидан кўриб чиқилган.
Иқтисодий судлар томонидан 2023 йил давомида жами 8.659 та иш кўрилиб, ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 111 та ёки 1,2 фоизга камайган.
Кўрилган ишларнингаксариятини банклардаги ҳисобварақалар бўйича операцияларни тўхтатиб қўйиш, маҳсулот етказиб бериш шартномаси, коммунал хизмат кўрсатиш шартномаси, банкрот деб топиш, молиявий жарима қўллаш билан боғлиқ низоларни ташкил қилган.
Суд қарорларининг 4,9 фоизи бўйича келтирилган апелляция шикоятлари асосида ишлар апелляция инстанциясида кўриб чиқилган.
2023 йил давомида вилоят суди ҳамда туманлараро, туман (шаҳар) судларига жисмоний ва юридик шахслардан жами 6209 тамурожаатлар келиб тушган, шундан 2431 таси Ўзбекистон Республикаси Президентининг виртуал ва Халқ қабулхоналаридан, 963 таси бевосита судга келиб тушган умумий мазмундаги мурожаатларни ташкил этади;
2815 таси суд раҳбарияти томонидан шахсий (сайёр) қабулида топширилган ёзма ва оғзаки мурожаатлардир.
Қайд этилган даврда мурожаатлар кўрсаткичи ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 666 тага камайган бўлиб, уларнинг барчаси қонунда белгиланган тартибда ва муддатларда кўриб ҳал этилган.
2023 йилда судлар томонидан ҳуқуқий тарғибот ва профилактик тадбирларга ҳам алоҳида эътибор қаратилди.
Шу даврда тасдиқланган режалар ижроси доирасида барча судлар томонидан:
761маротабаоммавийахборотвоситаларидачиқишларқилинди;
1.172 маротаба жойларда оғзаки ҳуқуқий тарғибот ишлари амалга оширилди;
Кўрилган ишлар юзасидан 1.736 та хусусий ажрим чиқарилди;
Суд амалиёти 171маротаба умумлаштирилиб, натижаси бўйича тегишли муассаса, корхона ва ташкилотларга 115 та тақдимномаларкиритилди.
Жиноят ишлари бўйича судларда 383 та ёки 25,0 фоиз;
Фуқаролик ишлари бўйича судларда 1392 та ёки 9,2 фоиз;
Иқтисодий судларда 2.336 та ёки 25,7 фоиз ишлар сайёр суд мажлисида кўриб чиқилди.
Жорий йилда ҳам судларнинг эътибори одил судлов сифатини янада яхшилашга, фуқароларнинг, давлат ва жамоат ҳамда юридик шахсларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини суд йўли билан ҳимоя қилинишини тўлақонли таъминлашга, фуқароларимизни қонунга итоаткорлик руҳида тарбиялашга, уларнинг ҳуқуқий онги ва маданиятини оширишга, жиноятчилик ва ҳуқуқбузарликларга барҳам бериш ҳамда фуқаролар ўртасида келиб чиқадиган низоларни олдини олишга, низоларни судгача ҳал қилишга, жамиятда соғлом турмуш тарзини шакллантиришга, фуқароларнинг судга бўлган ишончини оширишга қаратилади.
Хоразм вилоят судининг жамоатчилик ва ОАВ билан алоқалар бўлими
