Хоразмда Олий суд Пленумининг “Судлар томонидан солиқ қонунчилигини қўллашнинг айрим масалалари ҳақида”ги қарори мазмун-моҳиятини тушунтириш ҳамда судлар томонидан солиқ низоларини кўришда ягона суд амалиётини шакллантириш масалаларига бағишланган семинар бўлиб ўтди.
Унда Олий суд раиси ўринбосари Ш. Полванов ва Олий суд судьяси Д. Каримов, Хоразм вилоят судлари раислари ҳамда судьялари, шунингдек, вилоят прокуратураси ҳамда давлат солиқ бошқармаси ва туман давлат солиқ инспекциялари ходимлари иштирок этди.
Семинарда суд амалиётидан келиб чиққан ҳолда солиқ органлари томонидан солиқ текширувлари натижалари бўйича қарорлар қабул қилишда йўл қўйилаётган қонун бузилиш ҳолатлари, солиқ ҳисоблаш, молиявий жарима ва имтиёзларни қўллаш ҳамда солиқ органларининг қарорлари асосида солиқларни ундиришдаги хатоликларга оид муҳим масалалар ҳам муҳокама қилинди.
Семинарда судларда кўриб чиқилаётган солиқ низоларига доир айрим масалалар юзасидан ягона ёндашувни шакллантириш зарурати юзага келганлиги таъкидланди. Ана шундан келиб чиқиб, Олий суд Пленумининг “Судлар томонидан солиқ қонунчилигини қўллашнинг айрим масалалари ҳақида”ги қарори ишлаб чиқилганлиги ва уни амалиётда энг зарур деб ҳисобланган масалалар бўйича қўллаш юзасидан таклифлар ўрин олганлиги алоҳида айтиб ўтилди.
Шунингдек, семинарда солиқ тўловчининг ҳақлиги презумпцияси принципини қўллашда солиқларни ҳисоблаш, ундириш, тўлаш ёки солиқ органи ва солиқ тўловчи ўртасидаги муносабатларда вужудга келган қарама-қаршиликлар ҳамда ноаниқликларни бартараф этиш юзасидан тушунтириш берилди.
Конституцияга киритилаётган ўзгартиришлар ва суд-ҳуқуқ тизимидаги ислоҳотларни аҳолига етказиш мақсадида Хоразм вилоят суди томонидан вилоят кўп тармоқли тиббиёт марказида шифокорлар билан очиқ мулоқот ўтказилди.
Унда вилоят суди раисининг жиноят ишлари бўйича ўринбосари Улуғбек Бакдурдиев ва вилоят суди судьяси Зафар Якубовлар қатнашиб, тиббиёт ходимларига Конституцияга киритилаётган суд йўналишидаги ўзгаришлар ҳамда шахс дахлсизлиги, айбсизлик презумпцияси каби долзарб масалалар бўйича тушунтириш беришди.
Шунингдек, мулоқотларда жорий йилнинг 27 март куни Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексга киритилган тиббиёт ходимининг қонуний тиббий фаолиятига тўсқинлик қилганлик учун белгиланган жавобгарлик масаласига тўҳталиниб, ҳуқуқбузарларга жарима ёки 15 суткагача маъмурий қамоқ тайинланиши мумкинлиги айтилди.
Хоразм вилоят суди судьялари Ойбек Маҳмудов, Даврон Муротов ва жиноят ишлари бўйича Урганч шаҳар судини судьяси Элёр Бобожановлар иштирокида Урганч шаҳрининг “Машъал”, “Навбаҳор” ва “Жалолиддин Мангуберди” маҳаллаларида истиқомат қилувчи фуқаролар билан Конституциявий ислоҳотларнинг мазмун-моҳияти бўйича очиқ мулоқот ўтказилди.
Унда Конституцияга киритилаётган “инсон – жамият – давлат” тамойили асосидаги инсон манфаатларига қаратилган ўзгартиришлар ва улардан кўзланган мақсад ҳақида сўз юритилди.
Судьялар айниқса, бирор жиноят юзасидан шахсни фақатгина суд ҳукми чиққанидан сўнг айбдор деб топиш мумкинлиги ва гумон қилинаётган шахснинг жинояти далиллар билан исботланмаса у судда оқланиши каби муҳим масалалар Конституция даражасида мустаҳкамланиб қўйилаётганини алоҳида таъкидлашди.
Тадбирда аҳолига Конституцияни ўзгартириш бўйича умумхалқ референдумини ўтказиш тартиби бўйича ҳам маълумот берилди.
Янгибозор туманининг “Оча қалъа” маҳалласида яшайдиган Собир Холматов ҳам оилавий қадриятларга беписанд муносабатда бўлди, аниқроғи, у муҳаббат сингари бебаҳо туйғуни пул билан ўлчади. Бу жараёнда у нафақат ахлоқ-одоб меъёрларини, балки қонун талабини ҳам қўпол тарзда бузди. Таниши бўлган қизнинг сирларини ошкор этмаслик учун нақд 2 минг доллар миқдорида пул талаб қилди. Акс ҳолда…
Ўшанда С. Холматов гурланлик Нилуфар Шарипова (исм-шарифлар ўзгартирилган)нинг қариндошлари хонадонида ишлар, яқин орада оила қуриш ниятини эса, яширмасди. Унинг бу ниятидан Нилуфарнинг холаси Зевар опа ҳам хабар топади. Зевар опа ҳаялламай С. Холматовнинг қўйнига қўл солади. Нияти қатъий эканини билгач, жияни Нилуфар билан учраштиради. Орадан кўп ўтмай икки ёшнинг кўнглида илиқ муносабат пайдо бўлади.
Шундан сўнг С. Холматов ишлаб, рўзғор юкини енгиллатиш ва бўлғуси тўй учун маблағ жамғариш мақсадида 2020 йилнинг ноябрь ойида хорижга жўнаб кетади. Орадан ярим йилдан кўпроқ вақт ўтгач, у қайтиб келади ва яна Нилуфар томон ошиқади. Аммо Нилуфар унга опаси билан гаплашиб олиши зарурлигини айтади. С. Холматов Нилуфарнинг опаси билан учрашади. Ўз навбатида, опа гапнинг дангалини айтади, тўғрироғи, оғир шарт қўяди: синглимни кўп қаватли уйда яшайдиган, ўқимаган одамга ҳеч қачон турмушга бермаймиз!
Буни эшитиб, С. Холматовнинг орзуи саробга айланади. Аммо у барибир бўш келмайди. Дардини Нилуфарга тўкиб солади. Аммо С. Холматовнинг айтишига қараганда, кейинчалик воқеалар оқими ўзгача ўзанга кўчган.
Нилуфарнинг ўзи ҳам оғир шартларни ўртага қўйган. У С. Холматовдан пул ва тилла тақинчоқлар олиб беришни талаб қилган. С. Холматов унинг талабини тўлиқ адо этгани, сарф-харажатларнинг умумий миқдори 2 минг АҚШ долларига етганини алоҳида таъкидлайди. Маълум бўлишича, Нилуфар ҳам С. Холматовнинг сўзини ерда қолдирмаган, улар Урганч шаҳридаги яқин танишлари хонадонида пинҳона учрашиб туришган.
Шундай учрашувларнинг бирида С. Холматов Нилуфар аллақачон ўз иффатини йўқотганини билиб қолади. У бунга изоҳ сўраганда, Нилуфар турли хил баҳоналарни қалаштириб ташлайди. Бироқ бунга қарамай С. Холматов барибир ниятидан қайтмайди, унга уйланишга сўз беради.
Шундан сўнг Нилуфар С. Холматовдан уйига совчилар юборишни талаб қилади. Аммо ҳадеганда совчилардан дарак бўлмайди. Шу орада томонларни яна низога етаклаган бошқа бир жиддий воқеа ҳам рўй беради. Нилуфар С. Холматовга қўнғироқ қилиб, уйига Сардор Маткаримов деган йигитдан совчилар келиб-кетгани, унга турмушга чиқишига ота-онаси ҳам, ўзи ҳам рози эканини маълум қилади.
С. Холматов буни эшитиб, ҳуши бошидан учади. У ўзини алдангандек ҳис этади ва Нилуфарни жиддий огоҳлантиради: Сардордан воз кечмаса, бир неча ҳафта муқаддам пинҳона учрашувда маълум бўлган ҳолат ва бошқа далилларни ошкор қиламан, дейди.
Буни эшитиб, табиийки, Нилуфар ҳам ночор аҳволга тушиб қолади. Шу боис у С. Холматовга инон-ихтиёри ўзида эмас, балки ота-онаси ва бошқа яқинларининг қистови билан турмушга чиқаётганини тушунтиради.
Лекин орадан кўп ўтмай Янгибозор туманининг Оёқдўрмон қишлоғида катта тўй бўлади. Буни кўриб, С. Холматов аламдан ўзини қўярга жой тополмай қолади, қаҳр билан Нилуфарга ўзининг ғараз ниятини айтади.
Нилуфар эса, унга ўртадаги ришта узилгани, буёғига ўзининг шахсий турмушига аралашмасликни талаб қилади. Аммо С. Холматов бунга унамайди — шум ниятини амалга оширишга киришади. У куёв бўлмиш Сардорга қўнғироқ қилиб, Нилуфар билан ўрталарида кечган воқеани айтиб беради. Сардор бунга ишонмайди. Шундан сўнг С. Холматов унинг қўл телефонига Нилуфарнинг беҳаё суратларини юборади. 17 та суратни кўриб, Сардор ғазаб ва қаҳр билан Нилуфардан изоҳ талаб қилади.
Нилуфар эса, бу суратларнинг бари сохта ва ясама эканини таъкидлашдан чарчамайди. Йўқ, суратлар қалбаки эмасди. Буни пировардида суд ва тергов жараёнида Нилуфарнинг ўзи ҳам тан олди.
Унинг айтишича, С. Холматов бу суратларни ошкор қилмаслик эвазига 20 миллион сўм талаб қилган.
Қисқаси, Нилуфарнинг оиласи бузилади, у ота уйига қайтиб келади.
Шундан сўнг ҳам С. Холматов ғараз ниятидан қайтмаган, Нилуфарни ҳол-жонига қўймай ундан 20 миллион сўм беришни талаб қилади. Ҳаёти пароканда бўлган Нилуфарнинг ҳам сабр косаси тўлиб, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идорага мурожаат қилади.
Қисқаси, Нилуфар С. Холматовга 20 миллион сўм беришга рози эканини айтади. Бундан С. Холматов хурсанд бўлади. Улар ўша куннинг ўзидаёқ Янгибозор тумани марказидаги истироҳат боғи яқинида учрашадилар.
Нилуфар ваъда қилинган 20 миллион сўмнинг 18 миллионини унинг қўлига беради. С. Холматов пулнинг қолган қисмини ҳам тезроқ беришни талаб қилади.
Бироқ С. Холматов пулни олиб, узоққа кетишга улгурмайди, у жиноий қилмиш устида қўлга тушади. Аммо у қилмиши фош этилса-да, айбини тўлиқ тан олмайди. Нилуфар қарзининг 18 миллионини қайтарганини, яна икки миллион сўм бериши лозимлигини таъкидлайди. Унинг бу важлари суд ва тергов жараёнида синчиклаб текшириб чиқилди. Йўқ, факт ва далиллар унинг бу важини тасдиқламади, аксинча, рад этди. Шу боис суд унга нисбатан Жиноят кодексининг шахсий ҳаёт дахлсизлигини бузишга оид 141-1-моддаси 2-қисмининг оғир оқибатли қилмишни ифодаловчи “а” банди ва товламачиликка тааллуқли 165-моддаси 1-қисми бўйича қўйилган айбни эътироф этди.
Ўрни келганда шуни қайд этиш жоизки, инсоннинг шахсий ҳаётига дахлдор сирни ошкор этишга ҳеч кимнинг ҳаққи йўқ. Қонун талабига кўра, бундай қилмиш тегишли жазога сабаб бўлади.
Суд С. Холматовнинг қилмишини атрофлича муҳокама қилди.
Жабрланувчи ва гувоҳларнинг холисона кўрсатмаларига суянди. Бу жараёнда ҳам кўпгина ҳолатларга ойдинлик киритилди. Хусусан, ушбу қилмиш унинг олдини олиш имконияти мавжуд бўлган бир вазиятда рўй бергани аён бўлди. Судда жабрланувчи сифатида кўрсатма берган С. Маткаримовнинг таъкидлашича, хонадонига келин бўлиб тушган Н. Шарипова ундан ҳақиқатни атай яширган. Агар Н. Шарипова бошидан кечирган воқеаларни ўз вақтида айтганида, тўй бўлмас, пировардида ҳеч кимнинг боши ғалвага қолмас, иш эса, суд ва терговгача етиб келмасди.
Судда Янгибозор тумани “Оча-қалъа” маҳалла фуқаролар йиғини раиси З. Қўшоқова судланувчи ва унинг оиласи аъзоларини ижобий тарафдан таърифлади.
Суд ушбу ҳолатларнинг барини қонун тарозусига қўйди. Айбни енгиллаштирувчи ва оғирлаштирувчи жиҳатларга аниқлик киритди ва судланувчига Жиноят кодексининг юқорида қайд этилган моддалари асосида жазо тайинлашни лозим топди. Айбланувчи Жиноят кодекснинг ҳар иккала моддаси бўйича 3 йил-у 6 ой муддатга озодликдан маҳрум қилинди. Жиноят ишлари бўйича вилоят судининг аппеляция ҳайъати дастлабки босқич судининг шу юзадан чиқарган ҳукмини ўзгаришсиз, маҳкумнинг шикоятини эса қаноатлантирмасдан қолдирди.
Томонларга ушбу жиноят натижасида етказилган моддий ва маънавий зарарларни фуқаролик суди орқали ундириш ҳуқуқи тушунтирилди.
Муқаддас ва мўътабар оила қўрғонига беписанд муносабатда бўлиш оқибати шундай якун топди.
Бу ўз навбатида, катта ҳаётга қадам қўяётган ёшлар дунёқарашида оилавий қадрият ва анъаналарни янада чуқурроқ сингдириш лозимлигини кўрсатади. Ҳолбуки, оила тинч ва мустаҳкам бўлса, жамиятимиз ҳам ривож топади, фарзандлар баркамол инсон бўлиб вояга етади.
Инсон яшаши, ризқ топиши, фаровон турмуш кечириши учун ердан унумли фойдаланмоғи лозим. Бунинг натижаси эса инсон учун ҳам, халқ ва давлат учун ҳам катта манфаат келтиради.
Ердан фойдаланиш ҳамда шаҳарсозлик тўғрисидаги қонун ҳужжатларига қатъий риоя этилишини таъминлашда ваколатли давлат органлари ва ташкилотлари масъулиятини янада ошириш мақсад қилинган.
Мамлакатимизда аҳоли сонининг йилдан-йилга ўсиб бораётгани сабаб уларни етарли ва сифатли озиқ-овқат маҳсулотлари билан таъминлашга эҳтиёж йил сайин ортиб бормоқда. Бунда эса мавжуд ўзгармас бойлигимиз бўлган ердан унумли фойдаланишга эришиш устувор масала бўлиб қолмоқда.
Афсуски айрим ҳолларда ерларни ўзбошимчалик билан эгаллаб олиш, улардан самарасиз фойдаланиш ҳоллари ҳам учраб турибди.
Ердан ноқонуний фойдаланган ва ўзбошимчалик билан уй қурган фуқароларда на ерга, на мулкка нисбатан ҳуқуқни берувчи ҳужжатнинг ўзи йўқ.
Ер ҳоким қарорисиз (ёки бошқа ҳужжатсиз) эгаллаб олинса “ўзбошимчалик билан эгаллаб олиш”, деб ҳисобланади ва бу жавобгарликка сабаб бўлади.
Хива тумани ҳокимининг қарори билан фуқаро И.Матқурбановга (исм-фамилиялари ўзгартирилган) давлат-хусусий шериклик асосида, “Гандимён” маҳалласи ҳудудида “Париша” МФЙ биносини қуриб бериш шарти билан Гандимён қишлоғи ҳудудидан “Савдо ва маиший хизмат кўрсатиш шаҳобчалари” биноси қурилиши учун жами 2000 кв.метр ер майдони ажратиб берилган.
Шунга кўра, И.Матқурбановнинг мазкур ер майдонига бўлган ҳуқуқи Кадастр агентлиги Хоразм вилоят бошқармаси Хива туман филиали томонидан давлат рўйхатига олинган.
Даъвогар И.Матқурбанов ўзига “Савдо ва маиший хизмат кўрсатиш шаҳобчалари” биноси қурилиши учун ажратилган ва унинг номига давлат рўйхатига олинган низоли ер майдонидан ушбу ҳудудда яшовчи фуқаролар О.Тангиров, И.Исмаилов ва Д.Курбановлар фойдаланиб келаётганликлари ва низоли ер майдонидан ўз мақсадида фойдаланишига қаршилик қилганликлари сабабли даъвогар И.Матқурбанов судга мурожаат қилишга мажбур бўлган.
Фуқаролик ишлари бўйича Боғот туманлараро судининг ҳал қилув қарори билан даъво қаноатлантирилган.
Унга кўра, жавобгарлар О.Тангиров, И.Исмаилов ва Д.Курбановларнинг эгалигидан Гандимён қишлоғи ҳудудида жойлашган Хива тумани ҳокимининг тегишли қарори билан “Савдо ва маиший хизмат кўрсатиш шаҳобчалари” биноси қурилиши учун ажратилган 2000 кв.метр ер майдонини даъвогар И.Матқурбановга олиб бериб, жавобгарларни ушбу ер майдонидан чиқариш;
жавобгарлар О.Тангиров, И.Исмаилов ва Д.Курбановлардан даъвогар И.Матқурбановнинг фойдасига давлат божи учун тўланган 490000 сўмни ва почта ҳаражати учун тўланган 17150 сўмни ундириш белгиланган.
Жавобгар О.Тангиров апелляция шикоятида даъвогарга ажратиб берилган 2000 кв.метр ер майдони ўзлари фойдаланиб келаётган томорқа еридан бошқа ҳудудда жойлашганлигини, низоли ер майдони ўзига қўшимча томорқа сифатида ажратиб берилганлигини важ қилиб келтирган.
Бироқ, судлов ҳайъатининг сўровига асосан берилган Кадастр агентлиги Хоразм вилоят бошқармасининг жавоб хатида фуқаро И.Матқурбановга “Савдо ва маиший хизмат кўрсатиш шаҳобчалари” биноси қурилиши учун ажратилган 2000 кв.метр ер майдони фуқаролар О.Тангиров, И.Исмаилов ва Д.Курбановлар томонидан ҳеч қандай ҳуқуқ туғдирувчи ҳужжатларсиз фойдаланилиб келинаётганлиги кўрсатилган.
Ваҳоланки, Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2006 йил 3 февралдаги “Ер кодексини тадбиқ қилишда суд амалиётида вужудга келадиган айрим масалалар тўғрисида”ги 3-сонли қарорининг 9-бандига кўра, юридик ва жисмоний шахсларнинг ер участкасига эгалик қилиш ва ундан фойдаланиш билан боғлиқ бўлган ишлар бўйича тарафлар низоли ер участкасига бўлган ҳуқуқни тасдиқловчи ҳужжатларни судга тақдим қилишлари шарт.
Ер участкасига бўлган ҳуқуқни давлат рўйхатига олиш тўғрисидаги гувоҳнома ер участкасига бўлган ҳуқуқни тасдиқловчи ҳужжат ҳисобланади.
Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 31-моддасига мувофиқ, юридик ва жисмоний шахсларнинг ер участкасига бўлган ҳуқуқи жойнинг ўзида чегаралар белгиланганидан, ер участкаларининг планлари (чизмалари) ва тавсифлари тузилиб, ер участкаларига бўлган ҳуқуқ давлат рўйхатига олинганидан кейин вужудга келади.
Аниқланган иш ҳолатларидан келиб чиқиб Хоразм вилоят судининг фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати биринчи инстанция судининг ҳал қилув қарорини ўзгаришсиз қолдирди.
Амалдаги қонунларга кўра агар фуқаро ёки тадбиркор ер участкасини ноқонуний, яъни ҳеч қандай ҳужжатсиз (ҳаттоки ёнидаги бўш турган “ҳеч кимга керак бўлмаган” ерни ҳам) эгаллаб олса, ушбу ер участкаси унинг розилигисиз олиб қўйилади. Ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ердаги бино бузилади. Ноқонуний эгаллаб олинган ердаги бино учун компенсация берилмайди, аксинча қонунни бузган шахс жаримага тортилади ва у ўз ҳисобидан ерни аввалги ҳолатига қайтариши шарт.
Хулоса ўрнида айтганда ердан самарали фойдаланиш орқали фуқаролар ва хўжалик юритувчи субъектларнинг мулк ҳуқуқи ва даҳлсизлиги, фуқароларнинг сифатли ҳамда арзон озиқ-овқат маҳсулотлари билан таъминланишига эришиш айниқса, умуммиллий бойлигимиздан унумли фойдаланиш барчамизнинг бурчимиздир.
Маълумки, Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан жорий йилнинг 28 октябрь куни “Ўзбекистон Республикасининг Меҳнат кодексини тасдиқлаш тўғрисида”ги Қонун имзоланди.
Янги таҳрирдаги Меҳнат кодекси ҳажми жиҳатидан ва меҳнат муносабатларини тартибга солувчи меъёрлари бўйича ҳам ҳозирда амалда бўлган Кодексдан фарқ қилади.
Тузилмавий жиҳатдан янги Кодекс икки қисмдан Умумий қисм ва Махсус қисмдан иборат ва ҳаммаси бўлиб 581 та моддани бирлаштирган 34 та бобни ўз ичига олган.
Шу ўринда меҳнат кодексининг янги таҳририда интизомий ва моддий жавобгарликда қандай ўзгаришлар бўлганлиги ҳақида қисқача тўхталсак.
Интизомий жавобгарлик нуқтаи назаридан, бир нечта асосий ўзгаришлар ҳақида гапириш мумкин.
Биринчидан, умумий ва махсус интизомий жавобгарлик атамалари киритилди.
Умумий интизомий жавобгарлик Меҳнат кодекси ва корхонанинг меҳнат тартиб қоидалари билан тартибга солинади. Бу ходимга Меҳнат кодексида назарда тутилган интизомий жазо чораларидан бирини қўллашдан иборат ва барча ходимларга нисбатан қўлланилади, махсус интизомий жавобгарлик белгиланган ходимлар бундан мустасно.
Махсус интизомий жавобгарлик қонун ҳужжатларида, шунингдек интизом тўғрисидаги устав ва низомларда фақат айрим тоифадаги ходимлар учун назарда тутилган жавобгарлик бўлиб, ходимга тегишли қонун, устав ва интизом тўғрисидаги низомда назарда тутилган интизомий жазо чораларини қўллашдан иборат.
Иккинчидан, хизмат текшируви ўтказиш тартиби ўрнатилган.
Учинчидан, ходимнинг интизомий жавобгарликка тортилгандаги кафолатлари кучайтирилган. Ножўя хатти-ҳаракатни айнан шу ходим содир этгани доим ҳам шак-шубҳасиз бўлмайди. Масалан, ташкилот раҳбари бу ҳақда ОАВдаги хабарлардан, бошқа ходимларнинг мурожаатларидан, фуқароларнинг аризаларидан ва ҳоказолардан билиши мумкин. Агар иш берувчи бундай ахборотнинг ишончлилигига шубҳа қилса, у хизмат текширувини ўтказиши мумкин. Янги Меҳнат кодексида хизмат текшируви комиссиясини тузиш тартиби, унинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари, шунингдек, ички текширув ўтказиш муддати белгиланган, у 15 кунни ташкил этади. Ходимнинг ички текширув вақтидаги ҳуқуқ ва мажбуриятлари ҳам тартибга солинади. Ходим ҳам, ички текширувни талаб қилиш ҳуқуқига эга.
Тўртинчидан, интизомий жазони қўллаш ҳақида буйруқ билан таништириш муддати белгиланди. Энди иш берувчи ходимни интизомий жазо қўллаш ҳақидаги буйруқ билан у чиқарилган кундан бошлаб уч иш куни ичида асосларни кўрсатган ҳолда имзо чектириб таништириши шарт. Ходимнинг ишда бўлмаган вақти бу муддатга киритилмайди.
Бундан ташқари, иш берувчига ходимга етказилган зарарни қоплаш мажбурияти юклатиладиган ҳолатлар аниқлаштирилди. Ходимга тўланиши керак бўлган иш ҳақи ва бошқа тўловларни кечиктирганлик учун иш берувчининг моддий жавобгарлиги белгиланган.
Ходимга етказилган маънавий зарарни қоплаш тўғрисида алоҳида модда киритилган. Ходим иш берувчи олдида тўлиқ моддий жавобгарликка эга бўладиган иккита ҳолат қўшилди: 1) иш берувчига зарар маъмурий ҳуқуқбузарлик оқибатида етказилган бўлиб, буни тегишли давлат органи аниқласа; 2) ходим иш вақтидан ташқари пайтда иш берувчининг мулкига зарар етказиши.
Раҳбар ва бош бухгалтер билан меҳнат шартномасига тўлиқ моддий жавобгарлик ҳақида шарт киритиш мумкин.
Меҳнат кодексига ходимни ўқитиш билан боғлиқ иш берувчининг харажатларини қоплашга бағишланган модда киритилди. Энди ходим билан меҳнат шартномаси унда кўрсатилган муддатдан ёки иш берувчининг маблағлари ҳисобидан ўқитиш ҳақидаги келишувда белгиланган муддатдан илгари узрли сабабларсиз бекор қилинса, ходим иш берувчининг уни ўқитишга қилган харажатларини қоплаши шарт бўлади. Харажатлар ўқиш тугаганидан кейин ҳақиқатда ишлаб берилмаган вақтга мутаносиб ҳисоблаб чиқилади.
Бир сўз билан айтганда, Меҳнат кодексининг янги таҳрирда қабул қилиниши меҳнат ҳуқуқлари кафолатларини таъминлашни янги босқичга олиб чиқишга хизмат қилади.
Анвар Рахимов,
Хоразм вилоят судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси
Янгибозор туманининг “Оча қалъа” маҳалласида яшайдиган Собир Холматов ҳам оилавий қадриятларга беписанд муносабатда бўлди, аниқроғи, у муҳаббат сингари бебаҳо туйғуни пул билан ўлчади. Бу жараёнда у нафақат ахлоқ-одоб меъёрларини, балки қонун талабини ҳам қўпол тарзда бузди. Таниши бўлган қизнинг сирларини ошкор этмаслик учун нақд 2 минг доллар миқдорида пул талаб қилди. Акс ҳолда…
Ўшанда С. Холматов гурланлик Нилуфар Шарипова (исм-шарифлар ўзгартирилган)нинг қариндошлари хонадонида ишлар, яқин орада оила қуриш ниятини эса, яширмасди. Унинг бу ниятидан Нилуфарнинг холаси Зевар опа ҳам хабар топади. Зевар опа ҳаялламай С. Холматовнинг қўйнига қўл солади. Нияти қатъий эканини билгач, жияни Нилуфар билан учраштиради. Орадан кўп ўтмай икки ёшнинг кўнглида илиқ муносабат пайдо бўлади.
Шундан сўнг С. Холматов ишлаб, рўзғор юкини енгиллатиш ва бўлғуси тўй учун маблағ жамғариш мақсадида 2020 йилнинг ноябрь ойида хорижга жўнаб кетади. Орадан ярим йилдан кўпроқ вақт ўтгач, у қайтиб келади ва яна Нилуфар томон ошиқади. Аммо Нилуфар унга опаси билан гаплашиб олиши зарурлигини айтади. С. Холматов Нилуфарнинг опаси билан учрашади. Ўз навбатида, опа гапнинг дангалини айтади, тўғрироғи, оғир шарт қўяди: синглимни кўп қаватли уйда яшайдиган, ўқимаган одамга ҳеч қачон турмушга бермаймиз!
Буни эшитиб, С. Холматовнинг орзуи саробга айланади. Аммо у барибир бўш келмайди. Дардини Нилуфарга тўкиб солади. Аммо С. Холматовнинг айтишига қараганда, кейинчалик воқеалар оқими ўзгача ўзанга кўчган.
Нилуфарнинг ўзи ҳам оғир шартларни ўртага қўйган. У С. Холматовдан пул ва тилла тақинчоқлар олиб беришни талаб қилган. С. Холматов унинг талабини тўлиқ адо этгани, сарф-харажатларнинг умумий миқдори 2 минг АҚШ долларига етганини алоҳида таъкидлайди. Маълум бўлишича, Нилуфар ҳам С. Холматовнинг сўзини ерда қолдирмаган, улар Урганч шаҳридаги яқин танишлари хонадонида пинҳона учрашиб туришган.
Шундай учрашувларнинг бирида С. Холматов Нилуфар аллақачон ўз иффатини йўқотганини билиб қолади. У бунга изоҳ сўраганда, Нилуфар турли хил баҳоналарни қалаштириб ташлайди. Бироқ бунга қарамай С. Холматов барибир ниятидан қайтмайди, унга уйланишга сўз беради.
Шундан сўнг Нилуфар С. Холматовдан уйига совчилар юборишни талаб қилади. Аммо ҳадеганда совчилардан дарак бўлмайди. Шу орада томонларни яна низога етаклаган бошқа бир жиддий воқеа ҳам рўй беради. Нилуфар С. Холматовга қўнғироқ қилиб, уйига Сардор Маткаримов деган йигитдан совчилар келиб-кетгани, унга турмушга чиқишига ота-онаси ҳам, ўзи ҳам рози эканини маълум қилади.
С. Холматов буни эшитиб, ҳуши бошидан учади. У ўзини алдангандек ҳис этади ва Нилуфарни жиддий огоҳлантиради: Сардордан воз кечмаса, бир неча ҳафта муқаддам пинҳона учрашувда маълум бўлган ҳолат ва бошқа далилларни ошкор қиламан, дейди.
Буни эшитиб, табиийки, Нилуфар ҳам ночор аҳволга тушиб қолади. Шу боис у С. Холматовга инон-ихтиёри ўзида эмас, балки ота-онаси ва бошқа яқинларининг қистови билан турмушга чиқаётганини тушунтиради.
Лекин орадан кўп ўтмай Янгибозор туманининг Оёқдўрмон қишлоғида катта тўй бўлади. Буни кўриб, С. Холматов аламдан ўзини қўярга жой тополмай қолади, қаҳр билан Нилуфарга ўзининг ғараз ниятини айтади.
Нилуфар эса, унга ўртадаги ришта узилгани, буёғига ўзининг шахсий турмушига аралашмасликни талаб қилади. Аммо С. Холматов бунга унамайди — шум ниятини амалга оширишга киришади. У куёв бўлмиш Сардорга қўнғироқ қилиб, Нилуфар билан ўрталарида кечган воқеани айтиб беради. Сардор бунга ишонмайди. Шундан сўнг С. Холматов унинг қўл телефонига Нилуфарнинг беҳаё суратларини юборади. 17 та суратни кўриб, Сардор ғазаб ва қаҳр билан Нилуфардан изоҳ талаб қилади.
Нилуфар эса, бу суратларнинг бари сохта ва ясама эканини таъкидлашдан чарчамайди. Йўқ, суратлар қалбаки эмасди. Буни пировардида суд ва тергов жараёнида Нилуфарнинг ўзи ҳам тан олди.
Унинг айтишича, С. Холматов бу суратларни ошкор қилмаслик эвазига 20 миллион сўм талаб қилган.
Қисқаси, Нилуфарнинг оиласи бузилади, у ота уйига қайтиб келади.
Шундан сўнг ҳам С. Холматов ғараз ниятидан қайтмаган, Нилуфарни ҳол-жонига қўймай ундан 20 миллион сўм беришни талаб қилади. Ҳаёти пароканда бўлган Нилуфарнинг ҳам сабр косаси тўлиб, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идорага мурожаат қилади.
Қисқаси, Нилуфар С. Холматовга 20 миллион сўм беришга рози эканини айтади. Бундан С. Холматов хурсанд бўлади. Улар ўша куннинг ўзидаёқ Янгибозор тумани марказидаги истироҳат боғи яқинида учрашадилар.
Нилуфар ваъда қилинган 20 миллион сўмнинг 18 миллионини унинг қўлига беради. С. Холматов пулнинг қолган қисмини ҳам тезроқ беришни талаб қилади.
Бироқ С. Холматов пулни олиб, узоққа кетишга улгурмайди, у жиноий қилмиш устида қўлга тушади. Аммо у қилмиши фош этилса-да, айбини тўлиқ тан олмайди. Нилуфар қарзининг 18 миллионини қайтарганини, яна икки миллион сўм бериши лозимлигини таъкидлайди. Унинг бу важлари суд ва тергов жараёнида синчиклаб текшириб чиқилди. Йўқ, факт ва далиллар унинг бу важини тасдиқламади, аксинча, рад этди. Шу боис суд унга нисбатан Жиноят кодексининг шахсий ҳаёт дахлсизлигини бузишга оид 141-1-моддаси 2-қисмининг оғир оқибатли қилмишни ифодаловчи “а” банди ва товламачиликка тааллуқли 165-моддаси 1-қисми бўйича қўйилган айбни эътироф этди.
Ўрни келганда шуни қайд этиш жоизки, инсоннинг шахсий ҳаётига дахлдор сирни ошкор этишга ҳеч кимнинг ҳаққи йўқ. Қонун талабига кўра, бундай қилмиш тегишли жазога сабаб бўлади.
Суд С. Холматовнинг қилмишини атрофлича муҳокама қилди.
Жабрланувчи ва гувоҳларнинг холисона кўрсатмаларига суянди. Бу жараёнда ҳам кўпгина ҳолатларга ойдинлик киритилди. Хусусан, ушбу қилмиш унинг олдини олиш имконияти мавжуд бўлган бир вазиятда рўй бергани аён бўлди. Судда жабрланувчи сифатида кўрсатма берган С. Маткаримовнинг таъкидлашича, хонадонига келин бўлиб тушган Н. Шарипова ундан ҳақиқатни атай яширган. Агар Н. Шарипова бошидан кечирган воқеаларни ўз вақтида айтганида, тўй бўлмас, пировардида ҳеч кимнинг боши ғалвага қолмас, иш эса, суд ва терговгача етиб келмасди.
Судда Янгибозор тумани “Оча-қалъа” маҳалла фуқаролар йиғини раиси З. Қўшоқова судланувчи ва унинг оиласи аъзоларини ижобий тарафдан таърифлади.
Суд ушбу ҳолатларнинг барини қонун тарозусига қўйди. Айбни енгиллаштирувчи ва оғирлаштирувчи жиҳатларга аниқлик киритди ва судланувчига Жиноят кодексининг юқорида қайд этилган моддалари асосида жазо тайинлашни лозим топди. Айбланувчи Жиноят кодекснинг ҳар иккала моддаси бўйича 3 йил-у 6 ой муддатга озодликдан маҳрум қилинди. Жиноят ишлари бўйича вилоят судининг аппеляция ҳайъати дастлабки босқич судининг шу юзадан чиқарган ҳукмини ўзгаришсиз, маҳкумнинг шикоятини эса қаноатлантирмасдан қолдирди.
Томонларга ушбу жиноят натижасида етказилган моддий ва маънавий зарарларни фуқаролик суди орқали ундириш ҳуқуқи тушунтирилди.
Муқаддас ва мўътабар оила қўрғонига беписанд муносабатда бўлиш оқибати шундай якун топди.
Бу ўз навбатида, катта ҳаётга қадам қўяётган ёшлар дунёқарашида оилавий қадрият ва анъаналарни янада чуқурроқ сингдириш лозимлигини кўрсатади. Ҳолбуки, оила тинч ва мустаҳкам бўлса, жамиятимиз ҳам ривож топади, фарзандлар баркамол инсон бўлиб вояга етади.
Хоразм вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати апелляция инстанцияси томонидан фуқаро А.Алимов (исми шарифлар ўзгартирилган) нисбатан жиноят иши кўрилиб, қонуний ечим қабул қилинди.
Жамиятимиз гиёҳвандлик воситалари билан қонунга хилоф равишда муамола қилиш жинояти билан кўрашаётган бир пайтда, орамизда бу каби қилмишларни содир этаётган шахсларнинг хамон учраётганлиги ачинарли ҳолат.
Бироқ ҳар кандай жиноий қилмишга жавобгарлик белгиланган.
2022 йил 08 июль куни жиноят ишлари бўйича Боғот туман суди томонидан А.Алимовга (исми шарифлар узгартирилган) нисбатан жиноят иши кўрилиб, ҳукм ўқилди.
А.Алимов 2022 йил 5 февраль куни соат тахминан 18-40 ларда ДХХ Хоразм вилояти бошқармаси, ДХХ Қорақалпоғистон Республикаси бошқармаси, Хоразм вилояти ИИБ ва вилоят божхона бошқармаси Контрабанда ва БҚБга қарши курашиш бўлими ходимлари ҳамкорликда Урганч туманидаги “Чолиш” ЙПХ блок постида ўтказилган тезкор тадбир натижасида, “Тўрткўл-Урганч” йўналишида ҳаракатланиб келаётган “Тракер” русумли, давлат рақам белгиси 01 D 074 ЕB бўлган енгил автомашина тўхтатилиб, ушбу автомашина ҳайдовчиси Р.Ражапов ва йўловчиси А.Алимовлар тегишли тартибда шахсий тинтув қилинганида, А.Алимовнинг ўнг оёғи тиззасининг орқа томонига маҳкамланган оқ рангли целлофан пакет борлиги, унинг ичида 8 дона кичик целофан пакет бўлакчаларига ўралган, жами вазни 112,27 грамм кўп миқдордаги “опий” гиёҳвандлик воситаси истеъмол қилинишини истисно этадиган миқдорда топилиб, ушбу гиёҳвандлик воситасини келгусида сотиб ўтказиш мақсадида қонунга хилоф равишда сақлаб қўйганлиги аниқланиб ҳужжатлаштирилганлиги сабабли, ўзига боғлиқ бўлмаган сабабларга кўра, жиноят охирига етказилмасдан, жиноят содир этишга суиқасд қилган.
Суд томонидан А.Алимовга Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 25,273-моддаси 5-қисми 10 йил муддатга озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди.
Суд ҳукмига судланувчи ва унинг ҳимоячиси томонидан келтирилган шикоятига асосан, иш Хоразм вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати апелляция инстанцияси томонидан 2022 йил 18 август куни кўрилиб, суд ҳукми ўзгаришсиз қолдирилди.
Зафар Якубов, Хоразм вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судьяси
Маълумки, давлат раҳбарининг “Судьяларнинг чинакам мустақиллигини таъминлаш ҳамда суд тизимида коррупциянинг олдини олиш самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармонига биноан одил судловни амалга оширишда узоқ йиллар самарали меҳнат қилган судьялар учун “Суд фахрийси” кўкрак нишони жорий этилган эди.
Судьялар олий кенгаши ташаббуси билан ўтказилган суд фахрийлари, судья ва ёшлар иштирокидаги уч авлод учрашувида мукофотнинг навбатдаги соҳиблари аниқланди. Наврўз байрами арафасида Кенгаш томонидан узоқ йиллар судьялик лавозимида ишлаб, ҳозирда пенсияда бўлган соҳа фидоийлари “Суд фахрийси” кўкрак нишони билан тақдирланди.
Хоразмдан одил судловни амалга оширишдаги самарали хизмати учун Рўзмат Худойберганов “Суд фахрийси” кўкрак нишонига муносиб кўрилди. Кўкрак нишони ва тегишли гувоҳнома вилоят маъмурий суди раиси томонидан устоз Р. Худойбергановга тантанали равишда топширилди.
“Менинг маҳаллам – менинг судьям” ғояси асосида вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судьялари Зафар Якубов ва Даврон Муратовлар Урганч шаҳридаги “Тоза боғ”, “Навбаҳор” ва “Истиқлол” маҳаллаларида истиқомат қилувчи фуқаролар билан учрашишди.
Профилактика инспектори, фаоллар, хотин-қизлар ва ёшлар иштирокида ўтган мулоқотларда асосий мавзу коррупция, фирибгарлик ва хотин-қизларга нисбатан тазйиқ жиноятларининг олдини олиш бўлди. Унда судда кўрилган шу тоифадаги ишлар ва тайинланган жазолар ҳақида маълумот берилди. Суд-ҳуқуқ тизимидаги ислоҳотлар, соҳага доир қонунчилик янгиликлари ҳам маърузачилар эътиборидан четда қолмади.
Давра суҳбатида маҳалла аҳли билан ҳудудда содир этилган айрим тоифадаги жиноятлар муҳокама қилиниб, келгусида маҳаллада жиноят содир этилмаслиги учун биргаликда курашиш лозимлиги тушунтирилди.
